Những sản phẩm tuyệt vời của Apple đến từ đâu? Trong suốt 18 năm qua, kể từ khi Steve Jobs quay trở lại Apple vào năm 1997, hầu hết chúng đều được sinh ra bởi Studio thiết kế công nghiệp Apple nằm ngay trong khuôn viên của công ty. Người đứng đầu studio đó không ai khác chính là Jony Ive. Trong bài viết này, các bạn sẽ được dịp tìm hiểu về một trong những nơi bí mật nhất trong trụ sở Apple, về cách mà các nhà thiết kế làm việc cùng nhau để tạo ra những sản phẩm chất lượng cao, cách mà họ đi từ ý tưởng đến thành phẩm, cũng như thái độ của họ trong công việc và vai trò lãnh đạo của Ive.

Ghi chú: bài viết bên dưới được trích lượt từ cuốn sách Jony Ive: the genius behind Apple's product.

Ive và nhóm những nhà thiết kế công nghiệp dưới quyền ông chính là những người đã góp phần tạo nên thành công cho Apple. Họ nghiên cứu, tạo ra những sản phẩm mới, tìm hiểu về người dùng, về trải nghiệm của họ. Nhóm cũng phải chịu trách nhiệm cho khâu tìm kiếm nguyên liệu và quy trình sản xuất chứ không chỉ đơn giản là ngồi vẽ ra và đem đi cho người khác muốn làm sao thì làm. Họ chính là những người đã góp phần to lớn vào việc cải thiên chất lượng sản phẩm và kĩ thuật sản xuất của Apple.

Christopher Stringer, một nhà thiết kế làm việc ở studio này, cho biết rằng vai trò của một nhà thiết kế công nghiệp chính là "tưởng tượng ra những vật thể chưa từng tồn tại và tạo ra quy trình sản xuất để biến chúng thành hiện thực. Điều đó cũng có nghĩa là chúng tôi phải định nghĩa được trải nghiệm của người dùng ra sao khi họ chạm vào sản phẩm. Chúng tôi cũng phải quản lý về nguyên vật liệu, về hoa văn hình thức, về màu sắc. Chưa hết, chúng tôi còn phải làm việc với nhóm kĩ thuật để chắc chắn rằng ý tưởng của chúng tôi sẽ phù hợp với những công nghệ mà họ dự định triển khai. Đây là thứ cần thiết để có được một sản phẳm với chất lượng Apple.

Nhóm những nhà thiết kế này thực chất khá nhỏ, chỉ khoảng 20 người tính và họ đến từ khắp mọi nơi trên thế giới. Họ rất gắn bó với nhau, đặc biệt là khi hầu hết họ đều đã làm việc cho Apple hàng thập kỉ nay. Để anh em dễ so sánh, Samsung hiện có 1.000 nhà thiết kế làm việc ở 34 trung tâm nghiên cứu trên toàn thế giới. Tất nhiên, Samsung còn làm nhiều mặt hàng mà Apple không làm nên so sánh chỉ có tính tương đối mà thôi.

Bên trong studio thiết kế của Apple

Studio thiết kế công nghiệp được đặt ở tầng trệt của trụ sở chính Apple tại đường Infinite Loop II thuộc thành phố Cupertino, bang California. Vào ngày 9/2/2001, sau khi không còn tổ chức hội nghị MacWorld, nhóm đã di chuyển từ một nơi nằm đối diện với trụ sở về lại bên trong công ty.

Nhưng vì sao trước năm 2001 Apple lại đưa studio thiết kế của mình qua bên kia đường? Nhà sáng lập nên studio này, ông Bob Brunner (giờ đang làm cho Ammunition) muốn tạo ra một sự độc lập cho nhân viên của ông. Khi đó, studio có thể xem như là một công ty tư vấn và kích thích trí sạng tạo cũng như khả năng làm việc của nhân viên. Còn khi Steve Jobs trở về, ông muốn nhóm thiết kế, bao gồm cả Jony Ive, phải về lại trụ sở chính để ông có thể dễ dàng làm việc chặt chẽ với họ. Đây là một nước đi khá lớn trong nội bộ công ty thời bấy giờ và theo lời Ive thì "nhóm thiết kế công nghiệp đã gần như trở thành nhịp đập của trái tim Apple".

Về mặt hậu cần (logistic), đây cũng là hành động đáng chú ý. Trong studio có rất nhiều máy móc lớn, bao gồm nhiều thiết bị dùng đeer tạo ra các bản mẫu và mô phỏng lại quy trình sản xuất trong nhà máy thật. Doug Satzger, một cựu nhân viên của Apple, cho biết: "Mọi thứ trong đó đều được làm riêng. Mọi đồ nội thất, từ bàn ghế cho đến từng tấm kính". Thế nên, khi quay về với công ty, nhóm sẽ phải mang những thứ đó sang, vốn là một công việc tốn nhiều thời gian.

Quay trở lại với studio ngày nay, nó chiếm một không gian khá lớn, gần như là chiếm cả tầng trệt của toà nhà. Nhìn bên ngoài, toà nhà này chỉ là một khối to với rất nhiều cửa kính được làm mờ nhằm tránh ánh mắt tò mò của người ngoài. Tại đây, đội an ninh cũng cực kì chặt và họ thường xuyên theo dõi mọi hoạt động của bất kì ai đến gần studio. Đây cũng là một trong số những cách mà Apple bảo vệ ý tưởng của mình cho đến ngày ra mắt sản phẩm và tránh bị đối thủ sao chép.

Studio được chia thành nhiều phòng khác nhau. Ở ngay phía bên trái cửa ra vào là một cái nhà bếp với bàn rất to. Đây cũng là nơi mà Ive và các nhân viên của mình thường họp mỗi khi cần lên ý tưởng nào đó. Ở phía bên phải là một căn phòng họp nhỏ khác nhưng hiếm khi được xài tới

Phòng làm việc bằng kính của Jony

Nằm đối diện cửa ra vào chính là văn phòng của Ive. Nó là một khối vuông bằng kính, và cũng là không gian riêng duy nhất của studio. Nó rộng khoảng 4x4m. Cửa chính và cửa phụ đều được làm từ kính với khung thép không gỉ, tương tự như cái được dùng cho các cửa hàng Apple Store. Ngoại trừ một cái kệ ra thì phòng làm việc của Ive gần như không có gì phức tạp, tường cũng được sơn màu trắng đơn giản. Không có hình ảnh gia đình để trên bàn, không có các huân chương hay giải thưởng được treo lên tường như cách mà chúng ta thấy các nhà lãnh đạo thường làm. Chỉ có bàn, ghế và một cái đèn nhỏ để trên mặt bàn. Đặc biệt, chiếc ghế của Ive được thiết kế riêng bởi Marc Newsom, một trong những người bạn thân của Ive và cùng là một nhà thiết kế nổi tiếng. Giờ thì Newsom cũng đã về đầu quân cho nhóm thiết kế công nghiệp của Apple luôn rồi (kể từ năm 2014).

Trên bàn của ông thì chỉ vỏn vẹn có một chiếc MacBook Pro 17", nhiều tờ giấy, bút chì và màu vẽ. Khi không dùng, ông cất gọn moị thứ xuống hộc tủ. Ông cũng không dùng thêm màn hình ngoài hay bất kì thiết bị ngoại vi nào khác, chỉ có độc nhất mỗi chiếc máy tính mà thôi.

Chiếc bàn biểu tượng

Ngay bên ngoài văn phòng của Ive là bốn chiếc bàn rất to làm bằng gỗ màu sáng, nơi để các sản phẩm, các nguyên mẫu và thuyết trình cho ban lãnh đạo công ty. Đây cũng là nơi mà Steve Jobs thường đứng khi ông ghé thăm studio (và tần suất là gần như mỗi ngày). Thực chất đây cũng chính là thứ đã giúp Jobs nảy ra ý tưởng dùng những cái bàn tương tự cho các cửa hàng Apple Store trên toàn thế giới. Ở trong studio này, mỗi các bàn được dành riêng cho một dự án khác nhau. Một dành cho MacBook, một cho iPad, một cho iPhone và tương tự như thế. Tất cả đều chứa đầy các nguyên mẫu và chúng được che lại bởi một cái khăn đen, chỉ khi nào cần mới mở ra.

Đây chính là cái bàn biểu tượng cho Apple, nó được đăng trên trang tuyển dụng của công ty và thật sự được chụp ở studio thiết kế công nghiệp

Nằm gần đó là một phòng CAD chuyên dùng để vẽ các mô hình, các ý tưởng thành bản vẽ kĩ thuật số. Trong này có khoảng 15 nhân viên làm việc. Nếu một nhà thiết kế nào đó muốn xem mô hình của mình nhìn ra sao trong đời thực, anh ấy sẽ ra lệnh cho máy tiện CNC nằm trong căn phòng kế bên bắt đầu hoạt động và tạo ra những thứ như mong muốn. Đôi khi họ tiện ra cả một sản phẩm, nhưng đôi khi chỉ là một góc nhỏ hay một cái nút mà thôi. Và cũng như văn phòng của Ive, các phòng này đều được quây bằng những tấm kính lớn để bụi không lọt vào.

Nghiêm túc những vẫn rất vui vẻ

Nhạc là một phần không thể thiếu ở các studio thiết kế. Trong studio của Apple có khoảng 20 cái loa trắng đặt khắp nơi, ngoải ra còn có một cái loa siêu trầm khá lớn nữa. "Khi bạn bước vào một căn phòng như thế này, âm thanh rất là sâu và lớn", Satzger nói. "Với tôi, tôi thích âm thanh càng to càng tốt, tôi ghét ngồi trong phòng buồn chán lắm. Hệ thống loa ở đây rất tuyệt vời".

Steve Jobs cũng rất thích nhạc mở trong studio, nhưng vì một lý do khác. "Khi Steve đi vào, ông ấy muốn rằng cuộc hội thoại chỉ diễn ra giữa ông ấy và người mà ông cần nói thôi. Thế nhưng, trong một không gian studio yên tĩnh thì cuộc hội thoại đó có thể bị nghe bởi một người khác. Chính vì vậy mà mỗi lần ông ghé qua thì Steve đều vặn nhạc to lên".

Bản phác thảo thế hệ iPhone đầu tiên do chính Ive làm

Không gian của studio này cũng là thứ làm Jobs cảm thấy thư giản. Satzger cho biết mỗi lần Jobs bước vào phòng thiết kế công nghiệp thì ông trở thành một con người khác. Ông trở nên vui vẻ hơn, dễ gần hơn. "Ông ấy tiếp xúc với người ta theo nhiều cách khác nhau, nhưng mỗi khi ông ấy bước vào đây thì ông cảm thấy thật sự thoải mái". Jobs cũng từng dành rất nhiều thời gian ở trong studio, và mỗi khi ông rời đi thì nhóm thiết kế sẽ cố gắng làm thật nhanh thứ gì đó để lúc Steve quay lại thì ông có thứ để xem và nhận xét.

Tấm màn thép

Khi studio còn nằm ở đối diện trụ sở Apple, an ninh khá là lỏng lẻo. Ai đi vào studio của công ty cũng đều thấy được những thứ họ đang làm. Lúc Steve Jobs quay lại, ông quyết định rằng mọi thứ phải thay đổi. An ninh được thắt chặt hơn, các nhà thiết kế không được phép nói với người ngoài về thứ mà họ đang làm. Ngay cả một số thành viên chủ chốt trong ban lãnh đạo cũng không được bước vào studio. Ví dụ, Scott Forstall, người từng giữ chức giám đốc phần mềm iOS, là người nằm trong diện này, thế nên thẻ nhân viên của ông không được thiết lập để mở của studio.

Không nhiều người ngoài từng đặt chân vào studio. Lâu lâu Jobs mang theo vợ của mình tới. Walter Isaacson, người viết hồi ký cho Steve Jobs trước khi ông qua đời, cũng được đi tham quan một lần nhưng ông chỉ mô tả về cái bàn thuyết trình mà thôi. Nhiếp ảnh gia duy nhất từng vào đây là một nhân viên của tờ Time.

Jony Ive cũng thường quay video giới thiệu sản phẩm trong một căn phòng với đầy máy móc công nghiệp. Nhiều người tưởng đây là studio thiết kế nhưng thật chất không phải, nó chỉ là một cái xưởng nằm gần đó thôi.

Khi bắt đầu làm việc với một sản phẩm mới, nhóm kĩ sư phần mềm không hề biết được rằng phần cứng sẽ trông như thế nào, và ngược lại, nhóm phần cứng cũng không biết phần mềm sẽ chạy theo kiểu gì. Khi nhóm của Ive tạo ra bản mẫu iPhone đời đầu tiên, họ chỉ được phép thấy một tấm hình chụp lại homescreen của hệ điều hành mà thôi, icon cũng chỉ là những cái phác hoạ đơn giản. Ngay cả chính Ive cũng không được nói cho vợ của mình về sản phẩm mà anh đang làm việc là gì. Như bản mẫu mà bạn thấy trong hình này, nó xuất hiện trong phiên xử giữa Apple với Samsung nhiều năm về trước, và "màn hình" này đúng nghĩa là tấm giấy được dán lên mà thôi.

Một cựu nhân viên thiết kế của Apple từng nói rằng anh ấy chưa bao giờ làm bất kì thứ nào bí mật hơn so với việc làm tại phòng studio này, bí mật đến mức mệt mỏi. "Chúng tôi luôn bị đe doạ rằng chúng tôi sé mất việc ngay lập tức nếu tiết lộ dù chỉ là một chút xíu về một thứ chưa được giới thiệu. Và ngay cả trong Apple, những người ngồi gần bạn có khi cũng không biết bạn đang làm gì. Sự bí mật đó chính là cây súng dí vào đầu của chúng tôi. Chỉ một lần lầm lỡ là cò súng sẽ đập ngay lập tức".

Chính sách của Apple cũng khiến cho những nhà thiết kế này gần như không được phép tiếp xúc với báo chí, và họ cũng rất ít được nhắc đến trước công chúng. Họ được nhiều giải thưởng và được những đồng nghiệp thiết kế khác biết tới, nhưng với phần còn lại của thế giới thì họ chỉ là những kẻ vô danh.

Tuy nhiên nhân viên của Apple lại không cảm thấy phiền vì điều này. Họ đã quen với nó, và bản thân người lãnh đaoj Ive cũng rất tốt trong chuyện này. Anh ấy nhận nhiều giải thưởng, nhưng mỗi khi nói về việc thiết kế thì luôn nói về những người đồng nghiệp của mình, những người cùng góp công sức để tạo ra các sản phẩm chất lượng cao. Theo lời một nhân viên dưới quyền Ive thì chữ "I" duy nhất mà ông nhắc đến là iPhone, iPod mà thôi. Thật vậy, giờ đây Ive không còn tự mình thiết kế ra một sản phẩm nào một mình nữa, ông làm việc theo nhóm, và cả những trưởng dự án khác cũng có nhân viên dưới quyền phụ giúp".

Satzger nhận xét: "Chúng tôi quá quen với chuyện này, chúng tôi cũng nhận được hết tất cả mọi lời khen ngợi. Apple luôn nói là 'nhóm thiết kế của Apple' chứ không nhắc về cá nhân nào, chỉ là Steve không muốn chúng tôi xuất hiện trước camera. Họ không cho chúng tôi tiếp cận với cả những chuyên gia săn nhân sự. Và bởi vì bị khoá chặt như thế, chúng tôi thường gọi nhóm của mình là nằm phía sau một tấm màn sắt".

Các bản phác thảo là một điều cơ bản trong thiết kế của Apple

Việc phác thảo là thứ vô cùng cơ bản mà bất kì một thiết bị nào của Apple cũng phải trải qua chứ không chỉ là làm việc trên các bản vẽ CAD. Stringer nhớ lại: "Tôi vẽ ở khắp mọi nơi. Tôi thường vẽ trên giấy, tôi vẽ trên các bản mẫu khác, tôi vẽ ở khắp mọi nơi mà tôi có thể đặt tay lên, thậm chí là vẽ đè lên các bản CAD khi chúng tôi cảm thấy chưa hài lòng về điều gì đó". Cá nhân Stringer rất thích làm việc trên các bản CAD vì nó đã định hình gần xong sản phẩm.

Ngay chính Ive cùng là một người thích vẽ. Ông vẽ rất tốt, và còn vẽ nhanh nữa. "Ông ấy luông muốn ghi lại suy nghĩ của mình trên giấy để mọi người có thể nhanh chóng hiểu nó. Các bản vẽ của Jony rất đậm chất phác thảo với nét hơi run mọt chút. Kiểu vẽ của ông thật sự rất thú vị".

Trong một lần cả nhóm thiết kế iMac, chiếc bàn được bao phủ đầy bởi những mảnh giấy phác thảo, ngoài ra còn có những quyển sổ tay chuyên dùng để vẽ mà mỗi thành viên thường mang theo bên mình. Chiếc sổ này mang tên Cachet và nó được sản xuất bởi Daler-Rowner, một công ty nhỏ tại Anh. Kho của bộ phận thiết kế công nghiệp lúc nào cũng chứa đầy những quyển sổ như thế. Nhân viên Apple thích xài Cachet là do giấy có chất lượng tốt và được đóng gáy lại nên chúng không bị bung ra tùm lum. Ive thì sở hữu một quyển sổ khác có bìa màu xanh và nó dày hơn quyển Cachet đến 3 lần, còn có thêm một dải ruy băng để đánh dấu trang.

Lý do mà các nhà thiết kế của Apple xài sổ tay là do họ có thể nhanh chóng xem lại những ý tưởng của mình trong quá khứ. Họ cũng có thói quen ghi lại tất cả mọi thứ mà mình có thể nghĩ ra hay chuẩn bị làm. Ngoài ra, Ive cũng hay yêu cầu các nhân viên nộp bản phác thảo cho trưởng nhóm, sau đó ông sẽ ngồi cùng những người trưởng này để thảo luận về từng tờ một. Sau đó, ý tưởng hay nhất sẽ được gửi qua phòng CAD để vẽ thành những mô hình 3D trên máy tính, rồi sau đó đem đi sản xuất một bản mẫu để xem ngoài đời trông nó như thế nào. Vật liệu được sử dụng để tạo các bản mẫu là một loại xốp với cái tên RenShape, ngoài ra cũng có lúc xài nhựa ABS.

Nói thêm về nhóm CAD này, họ không có vị trí cao như là nhóm nhà thiết kế trong công ty. Nhóm CAD chỉ thực hiện ý tưởng do nhóm thiết kế chuyển sang. Một số nhà thiết kế cũng có khả năng tự mình làm CAD, tuy nhiên để làm nhanh và hiệu quả thì phải cần đến những người chuyên nghiệp và phải dành nhật nhiều thời gian học tập, rèn luyện. "Chúng tôi muốn các nhà thiết kế của mình chỉ tập trung vào việc suy nghĩ mà thôi, thế nên chúng tôi có một đội làm CAD riêng", String cho hay.

Outsource việc sản xuất các bản mẫu gần giống thật

Để làm ra những bản mẫu thô thì tự Apple có thể làm, nhưng để làm ra một thứ trông giống với sản phẩm hoàn chỉnh nhất có thể thì Apple phải đi nhờ đến một công ty khác bên ngoài. Lý do là vì công ty này có chuyên môn cao trong việc chế tạo bản mẫu và nhóm nhà thiết kế cần một thứ trông gần giống nhất với bản chính thức khi họ chuẩn bị giới thiệu nó cho ban lãnh đạo. Nhóm của Ive thường dùng dịch vụ của Fancy Model Company, và công ty này cũng đã tham gia sản xuất hầu hết những bản mẫu iPhone, iPad từ đó đến nay. Chi phí cho mỗi bản mẫu thường từ 10.000$ đến 20.000$. Một cựu nhân viên cho hay, Apple đã chi ra cả triệu USD chỉ để làm những bản mẫu đó mà thôi.

Bản mẫu một chiếc iPad

Có một lần Ive cùng ban lãnh đạo chọn ra thiết kế cuối cùng cho Mac mini. Rất nhiều bản mẫu được đặt lên bàn với đủ kích thước từ nhỏ đến lớn. Một cựu nhân viên nhớ lại: "Rõ ràng cái này thì quá to, cái kia thì quá nhỏ. Vậy làm sao anh chọn được một kích cỡ vừa phải?". Quy trình đó sẽ được Ive thảo luận kĩ càng với các phó chủ tịch đến từ những bộ phận khác, ví dụ như liệu Mac mini sẽ dùng ổ cứng 3,5" giá rẻ hay xài ổ 2,5" nhỏ hơn nhưng đắt hơn. Thế nhưng, cuối cùng cả ban lãnh đạo quyết định chọn mẫu đẹp nhất và nhỏ gọn nhất, nó thậm chí còn quá mỏng nên không thể bỏ HDD 2,5" vào được (nhóm thiết kế sẽ cải tiến sau). Những cuộc thảo luận tương tự cũng diễn ra khi Apple muốn chọn kích cỡ camera phù hợp với iMac.

Sự thay đổi vai trò của Ive

Trong những năm qua, Ive làm nhiều việc quản lý hơn là thiết kế. Ông không còn tự mình làm ra bất kì một sản phẩm nào một mình nữa, thế nhưng ông vẫn đảm bảo rằng mọi quyết định đều phải thông qua mình. Không có gì là không có nhận xét của ông, dù cho đó chỉ là màu sắc sản phẩm hay chi tiết trên một cái nút. "Mọi thứ đều được đánh giá bởi Ive", một nhân viên thiết kế giấu tên cho biết.

Ive cùng là người tuyển nhân sự mới cho nhóm thiết kế công nghiệp, là người giao tiếp giưa nhóm này với phần còn lại của công ty, đặc biệt là với ban lãnh đạo. Ông cũng làm việc chặt chẽ cùng Jobs hồi ông còn sống và tiếp tục làm điều đó với Tim Cook cũng như những người khác. "Jony là một người lãnh đạo rất hiệu quả. Anh ấy là một quý ông lịch lãm mà Jobs chịu lắng nghe. Anh ấy không bao giờ đối xử với người khác như thể ông ấy là ông chủ. Ông ấy khá là trung lập. Và ông ấy cũng xem ý kiến của tất cả mọi người là quan trọng như nhau."

Theo nhiều cách khác nhau, Ive chính là người triển khai tầm nhìn của Jobs thành hiện thực. Nếu Jobs không thích cái gì đó, ông ấy sẽ nói ra, và đó là chỉ dẫn duy nhất. Ông không buộc mọi người đi theo bất kì định hướng nào, chỉ cần họ đưa ra một giải pháp đúng đắn là được.

Một nhóm nhỏ nhưng chặt chẽ

Nhóm của Ive cực kì chặt chẽ và thân thiết với nhau. Họ làm việc cùng nhau, ăn uống cùng nhau và đi chơi cùng nhau. Mỗi ngày, khoảng 4 đến 8 người sẽ đi ăn trưa với nhau, thường là ở căng tin của Apple, và họ cũng ngồi chung với nhau. Họ không thường ăn với những người khác trong công ty. Họ ngồi bàn riêng của mình. Họ cũng đi chơi cùng nhau, và với nhiều người thì công việc và cuộc sống xã hội là một, bao gồm cả Ive. Satzger nói: "Nếu tôi làm gì đó, trừ khi được vợ tội sắp xếp thì tôi toàn đi với họ." Khi có sự kiện MacWorld diễn ra, họ cũng đi chung xe. Trên chiếc xe này chứa đầy rượu champagne Bollinger, món uống yêu thích của nhóm.